Fort 50 Prokocim

Opis:

Informacje:

Fort 50 Prokocim / Gh. Prokocim (główny, artyleryjski) wybudowano w latach 1883-86. Reprezentuje typ jednowałowego fortu artyleryjskiego. Jego zadaniem była obrona ważnej linii kolejowej i drogi wylotowej z twierdzy na Tarnów-Przemyśl-Lwów (ul. Wielicka). Panował nad doliną Wisły w stronę północną, oraz pofałdowanym terenem w stronę Kosocic na południu. Wcześniej w latach 1878-79 w miejscu fortu znajdował się zespół dwóch baterii artyleryjskich połączonych prostym odcinkiem wału. Po przebudowie bateria prawoskrzydłowa weszła w skład masywu fortu tworząc pięcioboczny bastion ziemny broniący wjazdu. Bateria lewoskrzydłowa przetrwała w charakterze obiektu sprzężonego z nowym fortem przy jego lewym barku. Fort został również w niewielkim stopniu zmodernizowany w 1914 roku poprzez likwidację muru Carnota w fosie, przedbramia z mostem zwodzonym przy budynku koszarowym, oraz wprowadzenie pancernego sponsonu w sąsiedztwie bramy koszar. Fort Prokocim posiada pięcioboczny narys i otoczony jest suchą fosą. Od strony zapola znajduje się wcześniej wspomniany ziemny bastion broniący wjazdu. Jednokondygnacyjne koszary szyjowe wykonane z betonu i cegły tworzą układ 16 sklepionych kolebkowo, jednakowych pomieszczeń oświetlonych zdwojonymi oknami. Dodatkową komunikację między komorami zapewnia plecowy korytarz z wyjściami do sieni, na dziedziniec przed schronem głównym oraz do fosy. Za zespołem dużych sal w skrajnych partiach budynku koszarowego znajdują się nieco mniejsze pomieszczenia, w których znajdowały się latryny. Schron główny to 12 pomieszczeń połączonych sienią. Dwie największe sale pełniły funkcje magazynów amunicyjnych. Pomieszczenia magazynowe oraz latryny dostępne są bezpośrednio z zewnątrz, zaś izby oficerskie, izba opatrunkowa oraz wartownia z sieni. Ze schronu głównego można się dostać prawie 50 metrową poterną do podwójnej kaponiery czołowej. Ta posiada również dwa niezależne wyjścia do fosy. Obronę suchej fosy oprócz kaponiery czołowej na osi, pełniły dwie kaponiery barkowe. W szyi przez ciąg muru ze strzelnicami o przebiegu przełamywanym w kształt dzieła rogowego, który to mur tworzył zarazem przedbramie głównej bramy koszar szyjowych. Zasadniczym elementem obiektu jest wał ziemny osłaniający stanowiska dla 18 dział, oddzielone 11 poprzecznicami mieszczącymi schrony pogotowia. Z dwóch schronów prowadzą podziemne poterny do wspomnianych kaponier barkowych. W sumie pomieszczenia użytkowe mają prawie 2500 m2. Oprócz strzelnic w kaponierach nie zachowały się żadne elementy z pierwotnego wyposażenia.

Uzbrojenie w roku 1914:

4x8 cm M.75 na wałach, przeciwszturmowe
6x15 cm M.61 na wałach, do walki dalekiej
8x9 cm M.75 kazamatowe w kaponierach
2 karabiny maszynowe M.7/12

Artyleria: 4 oficerów + 197 szeregowych
Piechota: 2 oficerów + 112 szeregowych
Pionierzy: 1 oficer + 10 szeregowych

Plan mobilizacyjny rozbudowy twierdzy przewidywał cztery baterie oraz schron amunicyjny:
B1 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
B2 - 4x12 cm M.61 / zrealizowana
B3 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
B4 - 4x9 cm M.75/96 / brak informacji o realizacji
Schron amunicyjny - GMM 15 / zrealizowany

Dalsze losy:

Po upadku monarchii austro-węgierskiej fort służył wojsku na cele magazynowe. W czasie II wojny światowej okresowo pełnił rolę koszar nieokreślonej jednostki ukraińskiej, której żołnierze incydentalnie dokonywali rozstrzeliwań w fosie przy kaponierach. Po wojnie stał opuszczony do czasu adaptacji na magazyny szpitalne związane z powstałym obok szpitalem dziecięcym. W tym czasie nastąpiły m.in. wyburzenia ścian działowych, wybicie wjazdów w elewacjach koszar, czy wymiany stolarki. Ponownie obiekt porzucono w latach 70-tych. Rozwój ówczesnej 'Akademii Medycznej' w latach 80-tych zagroził urbanistyczną izolacją fortu i przeciął historyczny dojazd. W 1993 roku zrealizowano zabezpieczenie przed kradzieżą na złom zachowanego sponsonu pancernego, jedynego wtedy w całej twierdzy. Mimo zabezpieczenia w 2004 roku nieuchwytni sprawcy przy pomocy palników skradli cenny zabytek. Do dnia dzisiejszego obiekt jest niezagospodarowany, rozkradziony z większości elementów metalowych.

Stan zachowania obiektu: zachowany

Materiały:

Zdjęcia:

Źródło:

"Podbrzusze twierdzy. Wojskowość austriacka i austro-węgierska na terenie Podgórza i okolic w latach 1850-1918" M.J. Mikulski - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Wykaz fortów (1919) - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 28 Prokocim - mapa twierdzy
"Tom 15 Seria I Atlas Twierdzy Kraków - Fort 50 Prokocim" - informacje/plan
"Tom 2 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Z problematyki adaptacji krakowskich fortów" - informacje/plan
"Tom 3 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Atlas pancerzy Twierdzy Kraków" - informacje
K. Wielgus - plan
L. Grabowski - zdjęcie archiwalne
D. Krzyształowski - zdjęcie archiwalne
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy