Fort 49 1/2a Mogiła

Opis:

Informacje:

Fort 49 1/2a Mogiła / Gz. Mogiła (pośredni, międzypolowy obrony bliskiej) powstał w latach 1895-96. Jego zadaniem była obrona traktu sandomierskiego i skarpy wiślanej w Mogile. Ponadto ochraniał przedpole fortu Kopiec Wandy oraz kontrolował dolinę Wisły przy pomocy sprzężonej baterii. Jest to obiekt względem konstrukcyjnym niemal identyczny jak fort 41a Mydlniki, różniącym się właściwie tylko opracowaniem detali. Fort charakteryzował się spłaszczonym narysem wału z trzema profilami czołowymi i dwoma barkami. Posiadał klasyczną, typową dla podobnych dzieł obronnych otwartą fosę. Przy drodze rokadowej mieściła się nieobronna wartownia na czas pokoju. Wjazd do fortu był od zachodu. Blok koszarowy mieścił dwie duże sale sypialne, sanitariaty na skrzydłach oraz pomieszczenia gospodarcze i administracyjne. Przedsionki mogły w warunkach oblężenia i ostrzału pełnić funkcję małych schronów pogotowia. Koszary zostały zostały połączone ze schronem głównym wąską przelotnią. Z przedsionków schronu wiodły bezpośrednie wyjścia na wał piechoty. Fortecznego zapola strzegła wysunięta z bloku koszarowego niska kaponiera ryglująca wjazd na plac broni. Oprócz usytuowanej centralnie w osi symetrii założenia, głównej bramy, w północnym skrzydle istniało wąskie wejście boczne. Na nasypie okrywającym schron główny znajdowała się pancerna wieża obserwacyjna lub dwie wieże po obu stronach schronu. W przelotni po prawej stronie przy ścianie sieni usytuowano studnię głębinową. Obiekt ogrzewano kilkoma piecami i oświetlano lampami naftowymi. Ściany fortu wykonano z cegły, a konstrukcję stropów zastosowano stalowo-betonową. W celach maskujących na zewnętrzny obrys fosy wprowadzono zieleń. Dodatkowo aby złamać kształtne widoczne doskonale z samolotu światłocienie wprowadzono zadrzewienia na wale przy północnym wyjściu ze schronu głównego. Sprzężone baterie artyleryjskie fortu Mogiła brały udział w działaniach wojennych podczas tzw. I bitwy o Kraków, która rozegrała się w dniach 16-25 listopada 1914 roku na obszarze północnego przedpola twierdzy.

Uzbrojenie w roku 1914:

4x9 cm M.75/96 na wałach
4 lawety forteczne (gewerhlafette)

Artyleria: 2 oficerów + 49 szeregowych
Piechota: 2 oficerów + 130 szeregowych
Pionierzy: 1 oficer + 6 szeregowych

Plan mobilizacyjny rozbudowy twierdzy przewidywał sześć baterii oraz schron amunicyjny:
B1 - 4x9 cm M.75/96 / brak informacji o realizacji
B2 - 2x9 cm M.75/96 / brak informacji o realizacji
B3 - 2x9 cm M.75/96 / zrealizowana
B4 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
B5 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
B6 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
Schron amunicyjny - GMM 14 / zrealizowany

Grupę forteczną uzupełniał szaniec S1.

Dalsze losy:

W latach 1939-45 w forcie mieściły się koszary i magazyny niemieckiej służby budowy lotnisk. Prawdopodobnie pod koniec 1944 roku w lewy bark wału fortecznego wbudowano czytelne do dzisiaj ziemne stanowisko ciężkiej broni piechoty. W okresie budowy Nowej Huty w forcie kwaterowali robotnicy. Następnie obiekt został opuszczony i rozpoczął się proces jego powolnej dewastacji, której najdotkliwszym aktem okazała się całkowita niwelacja wału zapola i obwałowań baterii artyleryjskiej na południowym barku fortu. W niewyjaśnionych okolicznościach przekopano także część wału fortecznego przy południowym wyjściu ze schronu głównego. W trakcie rozbudowy kombinatu w obrębie zapola wybudowano przepompownię gazu hutniczego i kompleks nieestetycznych garaży. Obiekt zachowany jest w dość dobrym stanie. Wnętrze koszar z wyjątkiem drobnych zmian przetrwały w pierwotnej postaci. Zdemontowano natomiast elementy pancerne: stalowe okiennice i drzwi. Skradziono także pompę służącą do czerpania wody ze studni. Z pancerzy ocalała jedynie oryginalna brama i płyty w strzelnicach kaponiery. Nadal zachowała się część drogi rokadowej (150 metrowy odcinek), oraz budynek dawnej nieobronnej wartowni. W 2014 roku fort przeszedł renowację stropodachu.

Stan zachowania obiektu: zachowany

Materiały:

Zdjęcia:

Źródło:

Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 23 Pleszów - mapa twierdzy
"Tom 20 Seria I Atlas Twierdzy Kraków - Fort 49 1/2a Mogiła" - informacje/plan
"Tom 2 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Z problematyki adaptacji krakowskich fortów" - informacje/plan
"Forteca nr 12 - spis obiektów kubaturowych Twierdzy Kraków" M. Chłopek - informacje
T. Lemański - szkic
K. Wielgus - szkic
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy