Fort 49 1/4 Grębałów
Opis:
Informacje:
Fort 49 1/4 Grębałów / Gh. Grębałów (główny, pancerny obrony bliskiej) powstał w latach 1897-98. Zaprojektowany został przez nadporucznika Moritza Rittera von Brunnera. Miał bronić traktu Proszowickiego, wschodniego krańca wzgórz Krzesławickich, oraz równiny ciągnącej się w stronę skarpy pradoliny Wisły. Obiekt założono na planie nieregularnego wielokąta - ośmioboku. Od czoła i boków otacza go płytka, sucha fosa o trójkątnym profilu, z długim płaskim stokiem. Przecina go długi, naturalny jar o stromych ścianach, wykorzystany przez projektanta jako dodatkowa przeszkoda, dodatkowo broniony kaponierą grodzową, połączona poterną z wnętrzem fortu. Płaski, lekko nachylony stok ciągnie się, aż do stropodachu bloku koszar czołowych, zwieńczonych pięcioma wieżami pancernymi - czterema dla armat M.94 (o numerach od S39 do S42) oraz jedną obserwacyjną (numer B27). Przed piętrowym blokiem koszarowym znajduje się dziedziniec, zamknięty od strony szyi i boków masywnym ziemnym wałem, przeciętym wjazdem. Na wale, na całym obwodzie dziedzińca, w tym także na krawędzi stropodachu koszar ulokowano stanowiska ogniowe piechoty. Do wału szyjowego, na prawo od wjazdu dostawiono tradytor - masywny, jednokondygnacyjny budynek mieszczący stanowiska czterech armat do strzelnic minimalnych MSK M.94, w kazamatach za pancernymi tarczami (sygnatury: K2 x 18 no 1 oraz no 2 z 1898 roku, a także K2 x 18 no 3 oraz no 4 z 1899 roku). Fort Grębałów mógł brać udział w działaniach wojennych podczas tzw. I bitwy o Kraków, która rozegrała się w dniach 16-25 listopada 1914 roku na obszarze północnego przedpola twierdzy.
Uzbrojenie w roku 1914:
4x8 cm PK M.94 w wieżach
4x8 cm MSK M.94 w tradytorze
15 lawet fortecznych (gewerhlafette)
Artyleria: 2 oficerów + 111 szeregowych
Piechota: 3 oficerów + 112 szeregowych
Pionierzy: 6 szeregowych
Plan mobilizacyjny rozbudowy twierdzy przewidywał dwie baterie:
B1 - 4x15 cm M.61 / brak informacji o realizacji
B2 - 4x15 cm M.78 / brak informacji o realizacji
Dalsze losy:
Do 1968 roku fort był w gestii wojskowej, a następnie pod zarządem miasta. W 1988 roku przekazany Ognisku TKKF "Przyjaciel Konika" i od tego czasu trwa jego renowacja i przywracanie dawnego blasku. Obiekt mimo, że dobrze zachowany nie dotrwał w całości do naszych czasów. Okres II wojny światowej i bezpośrednio powojenny przyniósł poważne zniszczenia: złomowanie wież pancernych, uszkodzenia nasypów i murów, zawilgocenia wnętrz i inne, wynikające głównie z faktu niezagospodarowania obiektu przez ponad 30 lat. Zachowały się natomiast: pancerne tarcze, drzwi i okiennice tradytora, w którym obecnie mieści się sala wykładowa oraz część muzealna, dolny pierścień przedpancerza ze sklepieniem wieży obserwacyjnej, drzwi oraz okiennice pancerne bloku koszarowego, w którym znajdują się stajnie, a także część strzelnic kaponiery grodzowej obecnie niezagospodarowanej.
Stan zachowania obiektu: zachowany
Materiały:
Zdjęcia:
Źródło:
Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 17 Lubocza - mapa twierdzy
"Tom 4 Seria I Atlas Twierdzy Kraków - Fort 49 1/4 Grębałów" - informacje/plany
"Tom 1 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Zabytki fortyfikacji Twierdzy Kraków" - informacje
"Tom 3 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Atlas pancerzy Twierdzy Kraków" - informacje
"Odkrywca nr 174 - artykuł Fort Grębałów - nowe muzeum twierdzy Kraków" M. Dubanek - informacje
Ognisko TKKF Przyjaciel Konika "www.przyjacielkonika.pl" - informacje/zdjęcia archiwalne
A. Turowicz - szkic
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy