Fort 48a Mistrzejowice

Opis:

Informacje:

Fort 48a Mistrzejowice / Gz. Mistrzejowice (pośredni, pancerny obrony bliskiej) powstał w latach 1895-97. Wraz z fortem 49a Dłubnia miał za zadanie zamknąć otwartą przestrzeń międzypola od Batowic po Zesławice. Fort reprezentuje standardowy układ elementów i cechy dzieła obronnego do walki bliskiej ze stosunkowo małymi rozmiarami, fosą o stoku spłaszczonym i umieszczeniem głównego uzbrojenia w artyleryjskich wieżach pancernych, a wreszcie charakterystycznym przemieszczeniem materiału konstrukcyjnego w w strukturze bloku kazamatowego. Tę wzorcową formułę międzypolowego fortu pancernego obrony bliskiej wprowadził w 1894 roku do austriackiej szkoły fortyfikacyjnej wybitny polski inżynier wojskowy - Emil Gołogórski. Główny element założenia obronnego to obwodowy wał ziemny, w który od przodu włączono budynek koszarowo-bojowy. Od południa wprowadza na dziedziniec wjazd, przecięty w bastei szyjowej wału, strzeżony kaponierą obrony wjazdu. Całość założenia otacza fosa, od tyłu przypominająca wąwóz, a z innych stron zaopatrzona w łagodny stok spłaszczony i usypany poza fosą zewnętrzny przedskok. Przed blokiem koszarowym znajduje się obszerny dziedziniec. Koszary czołowe, wkomponowane w wał główny fortu mają charakterystyczny dla małych fortów pancernych bryłę i konstrukcję. Są dwukondygnacyjne, z przełamanymi skośnie skrzydłami, które tworzą bloki bateryjne z działami w wieżach pancernych, a także stanowiska piechoty oraz pancerna wieża do obserwacji i kierowania ogniem. Wspomniane wieże pancerne były głównym uzbrojeniem dzieła w postaci czterech lekkich armat kal. 8 cm w obrotowych artyleryjskich wieżach pancernych o formule lawet pancernych (brak zachowanej numeracji), oraz centralnie i najwyżej na głównym bloku umieszczonej wieży obserwacyjnej (brak zachowanej numeracji). Jedyna odkryta ceglana elewacja bloku koszarowo-bojowego jest eksponowana od strony dziedzińca, pozostałe są obsypane ziemią. Oprócz cegły w elewacji i ścianach wewnętrznych do budowy użyto kamienia, a monolityczny stropodach ma konstrukcję stalobetonową. Od zewnątrz skraj stropodachu ukształtowano uskokowo, by stworzyć pozycje strzeleckie dla piechoty. Kaponiera wjazdowa to niewielki obiekt jednoprzestrzenny usytuowany przy wjeździe do fortu. Warto także zwrócić uwagę na charakterystyczną dla okresu cechę przewymiarowania komunikacji. Niezbyt duży korpus kazamatowy posiadał sześć furt pancernych, rozmieszczonych na obu kondygnacjach, co zapewniało szybkie tempo zajmowania stanowisk ogniowych piechocie przeczekującej ostrzał przeciwnika w kazamatach. Niektóre źródła mówią o możliwym udziale fortu Mistrzejowice w I bitwie o Kraków w listopadzie 1914, nie ma jednak na to żadnych dowodów.

Uzbrojenie w roku 1914:

4x8 cm PK M.94 w wieżach

Artyleria: 4 oficerów + 58 szeregowych
Piechota: 2 oficerów + 116 szeregowych
Pionierzy: 4 szeregowych

Plan mobilizacyjny rozbudowy twierdzy przewidywał trzy baterie oraz schron amunicyjny:
B1 - 4x18 cm M.80 / brak informacji o realizacji
B2 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
B3 - 4x15 cm M.61 / brak informacji o realizacji
Schron amunicyjny - GMM 11 / zrealizowany

Dalsze losy:

Po zakończeniu I wojny światowej fort pełnił funkcje magazynowe. Władze Obozu Warownego Kraków, następnie Dowództwo Okręgu Korpusu V w Krakowie, traktowały go jako potencjalnie przydatny w przyszłych działaniach zbrojnych. W związku z tym fort Mistrzejowice zaliczano do obiektów fortyfikacyjnych kategorii 'b' z konserwacją bieżącą. Został prowizorycznie przygotowany do walki w obronie Krakowa zarówno przez polski garnizon w 1939 roku, jak i niemiecki w 1944. Jednakże za czasów okupacji utracił główne wyposażenie pancerne, być może wraz z pomocniczym. Niemcy w czasie II wojny światowej traktowali dawne fortyfikacje jako źródło stali złomowej. Po wojnie obiekt znajdował się w gestii Wojska Polskiego, w tym czasie izby wież pancernych zamurowano i zasypano ziemią. Ostatecznie został opuszczony pomiędzy rokiem 1957, a połową lat 60-tych. Przed lub po tym fakcie utracił resztę wyposażenia ruchomego oraz pokrycie stropodachów z blachy cynkowej, a także wyburzono piętrową kondygnację. W stanie porzucenia dzieło pozostaje do chwili obecnej. Dookoła obiektu powstały wielkie osiedlowe blokowiska, tym samym niezagospodarowany fort stał dla mieszkańców śmietniskiem, interesującym miejscem dla pseudograficiarzy oraz celem kolejnych dewastacji. Mimo opłakanego stanu fort zachował cztery komplety oryginalnych furt pancernych.

Stan zachowania obiektu: zachowany

Materiały:

Zdjęcia:

Źródło:

Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 16 Rakowice - mapa twierdzy
"Tom 22 Seria I Atlas Twierdzy Kraków - Fort 48a Mistrzejowice" - informacje/plan
"Tom 2 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Z problematyki adaptacji krakowskich fortów" - informacje/plan
"Tom 3 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Atlas pancerzy Twierdzy Kraków" - informacje
"Forteca nr 12 - spis obiektów kubaturowych Twierdzy Kraków" M. Chłopek - informacje
K. Wielgus - szkice
M. Mailinger - szkic
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa - plan
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy