Fort 47 Łysa Góra

Opis:

Informacje:

Fort 47 Łysa Góra / Gh. Łysa Góra (główny, artyleryjski) powstawał etapami od 1872 roku jako szaniec, przez fort półstały, aż do 1885 roku w wersji finalnej. Łysa Góra reprezentująca jednowałowy fort artyleryjski jest największym tego typu obiektem w całej twierdzy. Zadaniem obiektu było zabezpieczenie Traktu Warszawskiego, od strony którego można było się spodziewać ewentualnego ataku na twierdzę. Fort jest obiektem nietypowym ze względu na ceglaną konstrukcję, która charakteryzowała szkołę niemiecką. Niekonsekwentne zastosowanie konstrukcji betonowych w połączeniu z nietypowymi rozmiarami pomieszczeń może świadczyć o realizacji obiektu w okresie zmiany standardów konstrukcji i rozwiązań budowlanych - w okresie, gdy stare rozwiązania były zastępowane nowymi, dopiero wypracowywanymi i modyfikowanymi. Fort charakteryzuje się również nietypowym narysem i układem przestrzennym. Blok jego koszar szyjowych posiada narys półbastionowy, jednak charakteryzuje się nieumiarowionym narysem - każdy kąt i każdy bok koszar mają nieco inną miarę i długość, co skutkuje asymetrią rzutu budowli. Różne są rozmiary i liczba kazamat w poszczególnych partiach koszar: ich prawe skrzydło w partii półbastionu ma jedną kazamatę więcej niż analogiczny odcinek lewego skrzydła, ale bark prawego półbastionu jest nieco krótszy niż lewego, co wynika z mniejszej długości kazamat na tym skrzydle. Również inne pomieszczenia kubaturowe fortu cechują się indywidualnymi rozwiązaniami i nie przystają do standardów i modułów budowlanych (rozpiętości łuków, długości pomieszczeń, szerokości korytarzy potern, rozplanowanie kaponier itp.), stosowanych w projektowaniu i realizacji austriackich fortów w latach 80. - co może świadczyć o zrealizowaniu większej części kubatur fortu jeszcze w latach 70. Koszary szyjowe są znacznie mniejsze, niż koszary innych fortów (tylko 170 m długości elewacji w rozwinięciu) i zajmują jedynie około 1/3 długości szyi fortu. Ponieważ koszary są niewielkie i nie mogły pomieścić całej załogi, w centrum założenia wbudowano osiowo symetryczny blok kazamatowy o funkcjach mieszkalnych. Wkomponowanie go w istniejący już narys fortu prawdopodobnie wymusiło nietypowy narys poterny głównej fortu poprowadzonej z charakterystycznym zakrzywieniem. W miejscu zajmowanym przez ten blok, w innych austriackich fortach artyleryjskich lokowano tzw. schron główny, mieszczący przede wszystkim magazyny amunicji, które w przypadku Łysej Góry ulokowano w podwalniach - mocno rozbudowanej czołowej i znacznie mniejszej, pod prawym barkiem i połączono z wałem artylerii windami amunicyjnymi o ręcznym napędzie. Zastosowanie podwalni wymusiło z kolei przyjęcie dwupoziomowego układu komunikacji wewnątrz fortu - z dziedzińcem przed podwalnią i drogą do wejścia do poterny lewego barku w wykopie. Nietypowy był także sposób rozwiązania przeszkody - fosa z omurowanym przeciwstokiem, ale bez typowego dla szkoły austriackiej muru przeszkodowego u podnóża wału. Fort był modernizowany przez Austriaków przed wybuchem I wojny światowej. Modernizacja objęła m.in. wymianę istniejących stropów kaponiery czołowej na płaski strop stalobetonowy, identyczny jak w fortach pancernych z lat 90. Stropy takie otrzymały także dwa schrony pogotowia na wale artylerii - jedyne o ścianach konstrukcji ceglanej. Wymieniono również lufy armat w kaponierach (z odprzodowych z systemu M. 59 na odtylcowe kazamatowe, z systemu M. 75). Przerobiono także część strzelnic w kaponierach, zastępując w każdej ścianie bateryjnej dwie starsze, pionowe strzelnice szczelinowe jedną nową strzelnicą z tarczką pancerną i lawetą dla ręcznego karabinu. Łącznie w całym forcie wykonano cztery takie strzelnice - po jednej dla każdego odcinka fosy. Na wale fortu, w nasypach części poprzecznic wycięto okopy dla piechoty, tworząc praktycznie ciągłą pozycję strzelecką na obwodzie wałów, oraz dodano dwie kopuły obserwacyjne odporności przeciwodłamkowej, umieszczone w narożach czoła i barków. Wiązało się to z redukcją uzbrojenia artyleryjskiego (przesuwanego do stałych i polowych baterii, lokowanych w międzypolach) i wzrostem roli piechoty w obronie dzieła. Fort pierwotnie obsadzony był bardzo liczną załogą, bo aż 951 ludźmi, w tym 22 oficerów i lekarz. Uzbrojenie stanowiło 7 armat 15 cm wzoru M. 61 na wałach, do walki dalekiej, 8 armat 10 cm wzoru M. 63 na wałach używanych jako broń przeciwszturmowa, dwa moździerze 30 cm wzoru M.59 do wyrzucania bomb, a także 12 armat 15 cm M.75 do obrony fosy w kaponierach. W 1914 roku zredukowano uzbrojenie artyleryjskie oraz załogę. Fort nie brał udziału w bitwach podczas I wojny światowej, był jednak w pełni uzbrojony i doprowadzony do pełnej gotowości bojowej.

Uzbrojenie w roku 1914:

6x15 cm M.61 na wałach, do walki dalekiej
4x9 cm M.75/96 na wałach, do obrony bliskiej
12x9cm M.75 kazamatowe w kaponierach
6 lawet fortecznych (gewerhlafette)
2 karabiny maszynowe M.7/12

Artyleria: 5 oficerów + 297 szeregowych
Piechota: 3 oficerów + 120 szeregowych
Pionierzy: 1 oficer + 10 szeregowych

Plan mobilizacyjny rozbudowy twierdzy przewidywał jedną baterię, ostróg forteczny oraz schron amunicyjny:
B1 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
Ostróg forteczny w grupie fortu 47 / zrealizowany
Schron amunicyjny - GMM 10 / zrealizowany

Dla fortu zrealizowano również jedną kawernę (schron podziemny) bezpośrednio z nim połączoną, o którym świadczy zachowany plan. Nie odnaleziono jednak śladów wejścia w terenie.

Dalsze losy:

W okresie międzywojennym służył Wojsku Polskiemu jako obiekt koszarowy, a po II wojnie światowej - jako koszarowy i magazynowy. Uległ w tym czasie szeregowi zmian i wtórnych przekształceń, włącznie z kubatur, przekopywaniem wałów czy zasypywaniem fos. Po opuszczeniu przez wojsko został przekazany Agencji Mienia Wojskowego i sprzedany gminie Zielonki, a następnie odsprzedany firmie deweloperskiej, która wzniosła wokół niego osiedle mieszkaniowe niszcząc bezpośrednie zapole fortu. Obecnie fort jest niedostępny, przechodzi powolny remont i adaptację na motel.

Stan zachowania obiektu: zachowany

Materiały:

Zdjęcia:

Źródło:

Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 16 Rakowice - mapa twierdzy
"Tom 1 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Zabytki fortyfikacji Twierdzy Kraków" - informacje/szkic
"Tom 3 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Atlas pancerzy Twierdzy Kraków" - informacje
"Forteca nr 16 - Zarys historii rozwoju grupy fortowej Węgrzce Twierdzy Kraków" M.J. Mikulski - informacje/plan/szkic
"Forteca nr 17-18 - Zarys historii rozwoju grupy fortowej Węgrzce Twierdzy Kraków cz. 2" M.J. Mikulski - informacje
J. Gierczak/ K. Wielgus - szkice
Stowarzyszenie Rawelin - plan kawerny/zdjęcie archiwalne
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy