Fort 48 Batowice
Opis:
Informacje:
Fort 48 Batowice / Gh. Batowice (główny, artyleryjski) powstał w 1879 roku jako dzieło półstałe. W latach 1883-85 został przebudowany na artyleryjski fort jednowałowy. Modernizacja dzieła nastąpiła około 1910 roku, wzmacniając część sklepień, likwidując mur Carnota w fosie oraz wprowadzając sponson pancerny dla obrony wjazdu. Prawdopodobnie w tym samym czasie dzieło otrzymało dwie lekkie pancerne kopuły obserwacyjne umieszczone na wale. Zadaniem fortu było pilnowanie gościńca warszawskiego. Obiekt o narysie pięciobocznym otoczony jest suchą fosą i przedstokiem po jej zewnętrznej stronie. W załamaniach fosy znajdują się trzy kaponiery. Zasadniczym elementem bojowym fortu jest wał ziemny, osłaniający stanowiska artylerii. Stanowiska rozdzielane są poprzecznicami, kryjącymi schrony pogotowia. Pod wałem znajdują się poterny prowadzące do kaponier w fosie. W centrum fortu mieści się schron główny, osłonięty grubym nasypem ziemnym, jednak z wyraźnie wykształconym przedpiersiem dla obrony zapola. Przed blokiem koszarowym usytuowany jest dziedziniec - plac broni, skąd prowadzi jedyna droga dojazdowa na teren fortu. Koszary szyjowe - jednokondygnacyjne, z betonowymi sklepieniami komór tworzy układ 20 dużych pomieszczeń przedzielonych osiowo sienią. Umieszczony za budynkiem koszarowym schron główny tworzy zespół 8 pomieszczeń o konstrukcji betonowej ze stalobetonowymi wzmocnieniami sklepień, przedzielonych sienią prowadzącą na wał główny fortu. W poprzecznicach wału głównego znajduje się 8 schronów pogotowia dostępnych z drogi wałowej. Z dwóch schronów prowadzą zejścia do kaponier pojedynczych. Na osi fortu, na poziomie fosy znajduje się kaponiera czołowa (podwójna) połączona z fortem 30-metrową poterną. W sumie całość użytkowa obiektu wynosi 2580 m2. W fazie mobilizacji w 1914 roku fort doprowadzono do gotowości bojowej, lecz prawdopodobnie nie brał udziału w walce.
Uzbrojenie w roku 1914:
5x15 cm M.75 na wałach, przeciwszturmowe
3x15 cm M.61 na wałach, do walki dalekiej
8x9 cm M.75 kazamatowe w kaponierach
12 lawet fortecznych (gewerhlafette)
4 karabiny maszynowe M.7/12 (2 w sponsonie)
Artyleria: 3 oficerów + 168 szeregowych
Piechota: 2 oficerów + 60 szeregowych
Pionierzy: 1 oficer + 10 szeregowych
Plan mobilizacyjny rozbudowy twierdzy przewidywał trzy baterie:
B1 - 4x15 cm M.78 / brak informacji o realizacji
B2 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
B3 - 4x9 cm M.75/96 / brak informacji o realizacji
Dalsze losy:
W latach 1918-34 obiekt pełnił funkcję magazynów wojskowych. Po II wojnie światowej władze cywilne użytkowały koszary, również na cele magazynowe, a resztę założenia porzucono. Doprowadziło to do powolnej degradacji, na którą nałożyły się: rozbudowa osiedla otaczająca fort, niekonsekwentne udostępnienie do funkcji parkowej, czy niekontrolowany rozwój zieleni. Deformacji uległ przedstok, zwłaszcza w partii szyjowej, w tym z częściową likwidacją wału zapola przy drodze dojazdowej. Kolejne deformacje wynikały z przeprowadzenia drogi parkowej z przedskoku nasypem na kaponierze podwójnej i przekopem w wale, oraz niezbyt licznych przebić przez ściany wewnętrzne i zewnętrzne w koszarach, przy których dodatkowo postawiono szpetną przybudówkę (niedawno wyburzoną). Fort utracił prawie całość oryginalnego wyposażenia pancernego i ruchomego. Zachowała się część strzelnic, drzwi oraz fortecznej stolarki. W 2013 roku rozpoczęto pierwsze prace związane z wycinką chorych i uszkadzających konstrukcję fortyfikacji drzew oraz wstępne prace remontowe. W następnych latach pozamykano dostęp do elementów kubaturowych fortu.
Stan zachowania obiektu: zachowany
Materiały:
Zdjęcia:
Źródło:
Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 16 Rakowice - mapa twierdzy
"Tom 21 Seria I Atlas Twierdzy Kraków - Fort 48 Batowice" - informacje/plan
"Tom 2 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Z problematyki adaptacji krakowskich fortów" - informacje/plan
"Tom 3 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Atlas pancerzy Twierdzy Kraków" - informacje/zdjęcie archiwalne
"Forteca nr 12 - spis obiektów kubaturowych Twierdzy Kraków" M. Chłopek - informacje
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa - plan
K. Wielgus - szkice
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy