Fort 43 Pasternik
Opis:
Informacje:
Fort 43 Pasternik / Gh. Pasternik (główny, artyleryjski) został przebudowany w latach 1881-84. Początkowo w jego miejscu znajdował się szaniec usypany w 1878 roku. Reprezentuje typ fortu artyleryjskiego jednowałowego. Obiekt posiada szereg nietypowych rozwiązań, zaczynając od narysu: standardowy fort artyleryjski ma narys pięcioboczny, natomiast tu występuje narys w kształcie półksiężyca sześciobocznego. Jest to unikatowy w Krakowie ślad ewolucji fortów artyleryjskich z ogromnych wielobocznych szańców, które je poprzedzały, stąd konieczność aż pięciu kaponier do obrony fosy (cztery barkowe i jedna czołowa), podczas gdy w typowym forcie wystarczą tylko trzy. Inna szczególna cecha to brak typowego schronu głównego: jego rolę spełnia m. in. długa poterna główna, będąca jakby schronem odwróconym wzdłuż osi fortu, oraz schron - podwalnia pod środkową częścią wału artylerii, żywo przypomina to rozwiązanie fortów pruskich, widoczne m. in. w fortach Torunia i Poznania. Stanowiska dział fortu umieszczone są na dwóch poziomach. Pięć stanowisk znajduje się na stropie podwalni, która mieści 16 schronów pogotowia oraz trzy poterny prowadzące do kaponier. Na osi głównej fortu, prosta poterna wiedzie z podwalni do kaponiery grodzowej, która powstała w toku modernizacji (wcześniej kaponiera czołowa). Pozostałe stanowiska dział, po pięć na każdym barku, stanowią klasyczne działobitnie z poprzecznicami mieszczącymi schrony pogotowia: na obu barkach wału, drugi schron pogotowia (licząc od strony koszar szyjowych) jest zarazem wejściem do potern prowadzących do pojedynczych kaponier w fosie. Każda z kaponier posiadała duże izby bojowe, mające po pięć strzelnic karabinowych, przerobionych przed wojną na przeciwrykoszetowe, z podstawami do karabinów ręcznych. Obiekt nie brał czynnego udziału w czasie I wojny światowej podczas, której przeszedł kolejne modernizacje - m.in wzmocniono strop kaponiery grodzowej warstwą betonu, jak również schron główny.
Uzbrojenie w roku 1914:
4x9 cm M.75/96 na wałach, do obrony bliskiej
6x15 cm M.61 na wałach, do walki dalekiej
8x9 cm M.75 w kaponierach
4 karabiny maszynowe M.7/12
20 lawet fortecznych (gewerhlafette)
Artyleria: 5 oficerów + 227 szeregowych
Piechota: 5 oficerów + 224 szeregowych
Pionierzy: 1 oficer + 10 szeregowych
Plan mobilizacyjny rozbudowy twierdzy przewidywał cztery baterie (dwie stałe z betonowymi schronami pogotowia oraz dwa dzieła ziemne), a także schron amunicyjny:
B1 - 4x15 cm M.61 / brak informacji o realizacji
B2 - 4x15 cm M.61 / zrealizowana
B3 - 4x12 cm M.61 / zrealizowana
B4 - 4x9 cm M.75/96 / zrealizowana
Schron amunicyjny - GMM 5 / zrealizowany
Dalsze losy:
Od 1939 roku fortem zarządza wojsko, gdzie we wrześniu osadzono go załogą i przygotowano do obrony. Obecnie fort znajduje się na terenie poligonu co czyni go niedostępnym do zwiedzania, a także w pewnym sensie chroni przed dewastacją. Zachowany jest w miarę dobrym stanie, jednak wojsko nie dba o jego renowację przez co z roku na rok niszczeje. Kaponiery oraz fosa są częściowo zalane wodą.
Stan zachowania obiektu: zachowany
Materiały:
Zdjęcia:
Źródło:
Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 14 Rząska - mapa twierdzy
"Forteca nr 12 - spis obiektów kubaturowych Twierdzy Kraków" M. Chłopek - informacje
"Tom 1 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Zabytki fortyfikacji Twierdzy Kraków" - informacje/plan
"Warownie i zieleń Twierdzy Kraków" - J. Bogdanowski" - informacje/szkic
Źródła internetowe (grupa Twierdza Kraków) - zdjęcia archiwalne
K. Wielgus - szkic
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy