Fort 38 Skała
Opis:
Informacje:
Fort 38 Skała / Gh. Skała (główny, pancerny) powstał w 1878 roku jako ziemno-drewniane dzieło półstałe. W latach 1884-86 został całkowicie przebudowany stając się tym samym głównym obiektem obronnym całego trzeciego sektora twierdzy. Był pierwszym fortem pancernym w Twierdzy Kraków. Projektantem fortu był Szwajcar, gen. Daniel Salis-Soglio. Z racji swojego usytuowania oraz kształtu uzyskał status fortu górskiego. Bronił rubieży między dolinami Rudawy i Wisły, od strony północnej ubezpieczał go fort Olszanica, od południa fort Bielany. Obiekt składa się z koszarów szyjowych mieszczących na swym stropie dziedziniec, do którego przysunięty jest położony piętro niżej schron główny, zwieńczony z kolei betonowym wałem artyleryjskim, który tworzyła wielka kopuła 'Grusona' z dwudziałową armatą 12cm modelu M.80, będąca głównym elementem obronnym dzieła. Poniżej, nad pionowymi ścianami skał tworzących fosę, piętrzył się stanowiący czoło fortu dolny wał piechoty. Cały fort otacza dookoła głęboka na 6 metrów, wykuta w twardej skale fosa, wzmocniona dodatkowo betonem, dodatkowo broniona za pomocą trzech podwójnych kaponier: jednej szyjowej i dwóch barkowych. Ich uzbrojenie tworzyły karabiny maszynowe za pancernymi płytami. Grube betonowe ściany i stropy piętrowo ułożonych pomieszczeń wewnętrznych połączonych systemem korytarzy i klatek schodowych, mocne kolebkowe sklepienie czynią fort Skała bardzo odpornym na ostrzał artyleryjski. Aby stłumić odgłosy huku strzałów armatnich oraz rezonans skał i murów, ściany stanowiska dowodzenia, mieszczącego się w przyziemiu obok cylindrycznej barbety, czyli podstawy wieży (przypominającej wielką studnię), wyłożone były wykładziną korkową. Fort nie wziął udziału w walkach I wojny światowej.
Uzbrojenie w roku 1914:
2x12cm M.80 w wieży 'Grusona'
4 karabiny maszynowe M.7/12
4 lawety forteczne (gewerhlafette)
Artyleria: 1 oficer + 70 szeregowych
Piechota: 1 oficer + 34 szeregowych
Pionierzy: 4 szeregowych
Plan mobilizacyjny rozbudowy twierdzy przewidywał sześć baterii oraz schron amunicyjny:
B1 - 4x9 cm M.75/96 / brak informacji o realizacji
B2 - 4x15 cm M.78 / brak informacji o realizacji
B3 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
B4 - 4x12 cm M.61 / zrealizowana
B5 - 2x9 cm M.75/96 / brak informacji o realizacji
B6 - 4x18 cm M.80 / brak informacji o realizacji
Schron amunicyjny - GMM 2 / zrealizowany
Fort wspomagała w przeszłości również bateria B3a, opuszczona w 1914 roku. Istnieją również przypuszczenia o istnieniu kawerny Skała, jednak nikt nie dotarł w Wiedeńskich archiwach do jej planów.
Dalsze losy:
Fort po wojnie znajdował się w gestii wojska. W 1953 roku przeznaczono go do 'modernizacji' w celu utworzenia obserwatorium astronomicznego. Fort wraz z jego otoczeniem został znacznie przebudowany. Na zapolu wybudowano nowe budynki dla pracowników, oraz pięć kopuł z czego dwie przeznaczono na radioteleskopy. Największą stratą był demontaż, a następnie zezłomowanie jedynej w twierdzy wieży 'Grusona', by w jej miejscu zamontować przyrząd dla naukowców - astrograf. Obserwatorium oficjalnie otwarto w 1964 roku i do dnia dzisiejszego zarządza nim Uniwersytet Jagielloński. Mimo licznych zmian w forcie i jego otoczeniu obiekt zachował się dość dobrze. Do dziś znajduje się w nim część elementów pancernych, a na zapolu bardzo dobrze zachowane pozycje polowe.
Stan zachowania obiektu: zachowany
Materiały:
Zdjęcia:
Źródło:
Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 20 Olszanica i 26 Tyniec - mapa twierdzy
Obserwatorium Astronomiczne UJ - informacje/plan
"Tom 3 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Atlas pancerzy Twierdzy Kraków" - informacje
"Warownie i zieleń Twierdzy Kraków" - J. Bogdanowski" - informacje/zdjęcie archiwalne
K. Wielgus - szkic
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy