Fort 39 Olszanica

Opis:

Informacje:

Fort 39 Olszanica / Gz. Olszanica (pośredni, międzypolowy obrony bliskiej) powstał w latach 1884-85 jako prowizoryczny dwuwałowy fort artyleryjski nie posiadający elementów kubaturowych, charakterystycznych dla fortów stałych. Przewidywano w nim natomiast miejsce na budowę schronu dla załogi w części szyjowej oraz schronów pogotowia na wale dolnym. Fort miał nieduże wymiary - szerokość mierzona w najszerszym miejscu wynosiła 71m, a głębokość w osi wału górnego 40m i nieregularny narys. Centralna część dzieła miała w rzucie kształt spłaszczonej litery 'C', zwróconej tyłem w stronę przedpola. Od strony wnętrza fortu zamykał ją nasyp osłonowy schronu szyjowego, poprowadzony jednak ukośnie w stosunku do przebiegu wału czołowego. Wał dolny, przeznaczony wyłącznie dla piechoty przechodził płynnymi łukami w barki, do których dostawiono niewielkie półbastiony mieszczące stanowiska ogniowe piechoty służące obronie międzypól. Lewy półbastion przeznaczono tylko dla piechoty, prawy dla piechoty i dwóch 9cm armat M.75/96, ze strzelnicami do ognia na przedpole. Od strony wnętrza fortu narys wału powtarzała droga wałowa, prowadzona w wykopie. Jej odcinek czołowy oraz fragmenty obu łuków na przejściu czoła w barki, ujęto w mury oporowe przygotowując miejsca do wykonania schronów-przelotni. Narys wału dolnego powtarzał również wał górny, przeznaczony dla artylerii. Ulokowano tam cztery stanowiska ciężkich armat 12cm modelu M.61 na wysokich lawetach rozdzielonych pojedynczą poprzecznicą umieszczoną w osi wału. W okresie mobilizacji przewidywano dostawienie do niej niewielkiego schronu pogotowia dla artylerzystów. Za wałem górnym znajdował się nasyp osłonowy schronu szyjowego, a za schronem wąski, wydłużony dziedziniec zamknięty od strony szyi niskim wałem dla piechoty. W połowie jego długości wykonano niewielki, prostokątny ryzalit pozwalający na flankowanie obu odcinków wału, umieszczając w nim wjazd do fortu. Całość założenia otaczała płytka, sucha fosa o trapezowym przekroju, pozbawiona obrony flankowej (z wyjątkiem fosy szyjowej). W 1913 roku obiekt został przebudowany na stały fort obrony bliskiej, całkowicie pozbawiony artylerii. Przebudowa objęła praktycznie wszystkie jego elementy, łącznie z korektą narysu. Stare fosy zasypano, a wał otrzymał nowy profil - płaski stok o nachyleniu rzędu 25-30 stopni. Ze względu na stromiznę stoków wzgórza zrezygnowano z wykonania przeciwstoku, tak więc fort po przebudowie nie miał fosy, za wyjątkiem odcinka szyjowego. Jej rolę miały odegrać przeszkody drutowe. Stara droga wałowa z przelotniami została zachowana. W środkową przelotnię, a ściślej w mur oporowy wstawiono schron główny. Jego wejście osłonięto od góry stalobetonowym stropem, tworząc krótką krytą przelotnię. Zniwelowano wał górny, lokując w jego miejsce stanowisko obserwacyjne wyposażone w lekką kopułę pancerną (tzw. kufrową). Śladem wału pozostał rów dobiegowy łączący kopułę z lewym barkiem fortu. Całkowicie zlikwidowano oba półbastiony na barkach. Najmniejszym przekształceniom uległ wał szyjowy, który zachował dotychczasowy profil, ale utracił prostokątny ryzalit, a wjazd przesunięto delikatnie w lewo. Obronę szyi zapewniała teraz podkowiasta ziemna basteja o spłaszczonym stoku, usypana na prawym skrzydle dzieła. Fort otrzymał także blok koszarowy w szyi. Strop wykonano jako stalobetonowy, a wnętrze było właściwie jednoprzestrzenne. Jedynie na obu skrzydłach wydzielono lekkimi ściankami po kilka pomieszczeń. Środkową część budynku zajmowało duże pomieszczenie żołnierskie, mieszczące kilkadziesiąt pojedynczych łóżek. Schron czołowy (główny) otrzymał podobną konstrukcję, lecz tutaj rolę ścian pełnił kamienny materac detonacyjny. Fort nie wziął udziału w walkach I wojny światowej.

Uzbrojenie w roku 1914:

2 karabiny maszynowe M.7/12

Artyleria: 13 szeregowych
Piechota: 1 oficer + 56 szeregowych
Pionierzy: 4 szeregowych

Plan mobilizacyjny rozbudowy twierdzy przewidywał siedem baterii oraz schron amunicyjny:
B1 - 2x9 cm M.75/96 / zrealizowana
B2 - 2x9 cm M.75/96 / zrealizowana
B3 - 4x15 cm M.78 / brak informacji o realizacji
B4 - 4x15 cm M.80 / brak informacji o realizacji
B5 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
B6 - 2x9 cm M.75/96 / brak informacji o realizacji
B7 - 4x12 cm M.61 / brak informacji o realizacji
Schron amunicyjny - GMM 3 / zrealizowany

Grupę uzupełniały dwa szańce S1 i S2. Fort wspomagała w przeszłości również bateria FB-37, opuszczona w 1904 roku.

Dalsze losy:

Fort zachował się w bardzo dobrym stanie z częścią zachowanych pancerzy oraz lekką kopułą obserwacyjną. Najpierw do 1984 roku znajdował się w nim magazyn rowerów 'Romet'. W tym samym roku został przekazany Hufcowi ZHP Kraków-Krowodrza na cele biwakowe. Kilka lat później koszary fortu, użytkowane jako magazyn sprzętu biwakowego, uległy zniszczeniom w związku z podpaleniem. Po tym zdarzeniu obiektem zarządzał, w imieniu Hufca, Harcerski Klub Turystyki Konnej. W latach 90 XX wieku obiekt przeszedł generalny remont. Od tego momentu mieści się w nim mały hotelik mieszczący 26 osób oraz herbaciarnia.

Stan zachowania obiektu: zachowany

Materiały:

Zdjęcia:

Źródło:

Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 20 Olszanica - mapa twierdzy
"Odkrywca nr 126" - Fort 39 Olszanica twierdzy Kraków - artykuł Marcina J. Mikulskiego oraz Jerzego Sadowskiego - informacje/plan
D. Krzyształowski/ forum Rawelin - plany/zdjęcie archiwalne
K. Wielgus - szkic
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy