Fort Bielany

Opis:

Informacje:

Fort Bielany / Gz. Bielany (pośredni, międzypolowy o układzie rozproszonym) powstał w latach 1912-14 jako ostatni fort Twierdzy Kraków. Potocznie nazywany również 'Krępak', mimo że w austriackich planach występuje jedna poprawna nazwa - Bielany. Fort nie otrzymał nigdy swojego numeru, gdyż zbudowano go po 1904 roku, kiedy to zniesiono numerację fortów w pierścieniu zewnętrznym. Obiekt o nowoczesnym, rozproszonym układzie zbudowano na stromym, skalistym wzgórzu w dolinie Wisły. Jego zadaniem była obrona podejścia do pierścienia fortecznego wzdłuż koryta Wisły, bezpośrednio po nadrzecznej trasie. Fort pilnował również uruchomione w 1901 roku krakowskie wodociągi zlokalizowane kilkaset metrów za fortem. Dzieło jest jedynym w Krakowie obiektem o układzie rozproszonym, jedyny uzbrojony w broń maszynową w kopule pancernej i jeden z dwóch obiektów nieuzbrojonych w artylerię (drugim był fort Olszanica). Rozproszony układ oznacza rozłożenie poszczególnych elementów fortu w terenie, w pewnym oddaleniu od siebie i swobodny, zupełnie niezgeometryzowany narys całkowicie różny od starszych fortów. Blok koszarowy ulokowano na przeciwstoku wzgórza w serpentynie drogi oświęcimskiej, w miejscu zupełnie niewidocznym dla nieprzyjaciela. Budynek posiada dwa wejścia zabezpieczone drzwiami pancernymi. W pobliżu lewego wejścia znajduje się kaponiera szyjowa flankująca dostęp do budynku. Na szerokim, płaskim szczycie wzniesienia, około 60 metrów na zachód od koszar, umieszczono ziemny szaniec dla piechoty wyposażony w lekką kopułę obserwacyjną. W tylnej części szańca ulokowano niewielki schron pogotowia dla dyżurnej obsady. Około 70 metrów na południe od schronu wzniesiono trzeci element założenia - schron bojowy z kopułą pancerną dla dwóch karabinów maszynowych Schwarzlose, powiązany z szańcem odcinkiem okopu i poterną, przechodzącą pod przedpiersiem jego wału. Jest to klasyczny obiekt do ognia czołowego, czyli prowadzonego w przód, w dolinę Wisły na przedpole. Początkowo miał być uzbrojony w dwa karabiny Schwarzlose M.7, jednak ostatecznie zastosowano nowocześniejsze M.7/12 o większej szybkostrzelności. Obiekt ten jest jednym z najstarszych istniejących obiektów tego typu na świecie. Całość elementów bojowych (szaniec i schron bojowy) otaczał wielorzędowy pas przeszkód z drutu kolczastego. Prawdopodobnie już po wybuchu wojny fort został uzupełniony o kolejne elementy. Najprawdopodobniej wtedy zbudowano też krótki, podziemny tunel na planie łuku - poternę przechodzącą pod koroną przedpiersia szańca i łączącą go z odcinkiem okopu, biegnącym w stronę schronu bojowego. Obok funkcji komunikacyjnej pełniła ona także rolę schronu pogotowia dla obsady przyległych pozycji. Podczas mobilizacji koszary zostały połączone z szańcem i schronem rowem łączącym o zygzakowatym narysie, umożliwiającym bezpieczne przemieszczanie się załogi z koszar do elementów bojowych fortu. W kilku punktach usypano również ziemne, polowe baterie artyleryjskie. Fort nie wziął udziału w walkach I wojny światowej.

Uzbrojenie w roku 1914:

4 karabiny maszynowe M.7/12 (2 w schronie bojowym)
4 lawety forteczne (gewerhlafette)

Artyleria: 25 szeregowych
Piechota: 3 oficerów + 112 szeregowych
Pionierzy: 6 szeregowych

Plan mobilizacyjny rozbudowy twierdzy przewidywał cztery baterie oraz schron amunicyjny:
B1 - brak dokładnych danych
B2 - brak dokładnych danych
B3 - brak dokładnych danych
B4 - brak dokładnych danych
Schron amunicyjny - GMM 1 / zrealizowany

Dla w/w baterii zrealizowano jedną kawernę (schron podziemny).

Dalsze losy:

Od 1918 roku rozpoczął się proces niwelacji baterii artyleryjskich. W miejscu jednej z nich po II wojnie światowej powstała strzelnica. W połowie lat 60 uległa zniszczeniu jedyna w twierdzy bojowa kopuła pancerna, odcięta palnikami i zezłomowana. Pozostała jedynie dolna część, zagłębiona w betonowym stropie schronu. Część terenu ze schronem bojowym wchłonęły ogródki działkowe, a w pobliżu wyrosło stopniowo osiedle domków jednorodzinnych z czasem dezintegrując i degradując krajobrazowo całość założenia. W późniejszym czasie w budynku koszarowym planowano otworzyć kawiarenkę internetową, lecz przeszkodziła temu tragiczna śmierć ówczesnego najemcy obiektu. Od 2012 roku same koszary są jednym z obiektów 'Muzeum Twierdzy Kraków' Fundacji Aktywnej Ochrony Zabytków Techniki i Dziedzictwa Kulturowego Janus. Stan prawny działek, na których leży fort przeszkodził przejęciu pozostałych elementów przez fundację. Obiekt zachował lekką kopułę obserwacyjną, pozostałości bojowej kopuły pancernej, oraz większą część oryginalnych drzwi i okiennic pancernych.

Stan zachowania obiektu: zachowany

Materiały:

Zdjęcia:

Źródło:

Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 20 Olszanica i 26 Tyniec - mapa twierdzy
"Odkrywca nr 196" - Fort Bielany Twierdzy Kraków- artykuł Marcina J. Mikulskiego, rys. F. Suchoń - informacje/plan/szkice
"Tom 2 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Z problematyki adaptacji krakowskich fortów" - informacje/plan
"Tom 3 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Atlas pancerzy Twierdzy Kraków" - informacje
"Warownie i zieleń Twierdzy Kraków" - J. Bogdanowski" - informacje/szkic
K. Wielgus - szkic
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy