Fort 33 Krakus
Opis:
Informacje:
Fort 33 Krakus (wysunięty, cytadelowy) powstał w latach 1854-57, natomiast pierwsze prace fortyfikacyjne na terenie Podgórza podjęto jeszcze przed wydaniem oficjalnej decyzji cesarskiej o obudowie Twierdzy Kraków. Latem 1849 roku usypano wały wokół Kopca Krakusa, stanowiące zalążek przyszłego fortu. Najprawdopodobniej reprezentowały one standard fortyfikacji polowej. Zadaniem fortu ulokowanego wokół kopca była obrona podejść do twierdzy od południa. Fort 33 otrzymał ciekawą, absolutnie niepowtarzalną i jednostkową formę. Jego narys opierał się na planie sześciokąta foremnego, poszerzonego o prostokąt dostawiony do boku północno-wschodniego. Obwód obronny tworzył ciąg ziemnych wałów, poprzedzony suchą fosą opatrzoną murem skarpowym ujmującym podnóża stoku wału. Część koronowa muru była wolnostojąca i mieściła się za nią tzw. droga straży. Na narożach narysu wyłamanych na zewnątrz znalazły się koliste, otwarte i odkryte basteje pełniące rolę kaponier broniących fosy. Na wale zlokalizowano platformy dla dział (w narożnikach narysu) i ławki strzeleckie dla piechoty (wzdłuż kurtyn). Od strony północnej, stanowiącej szyję fortu, nie było wału. Zlokalizowano tam zbudowany w całości z cegły blok mieszkalno-bojowy, będący protoplastą późniejszych o kilka dziesięcioleci tzw. koszar szyjowych, typowych dla fortów artyleryjskich. Ich rzut był przełamany na osi (wynikało to z dostosowania do narysu fortu), z dwoma sporymi ryzalitami na skrzydłach, ujmującymi dziedziniec przed koszarami. Od fosy dziedziniec był oddzielony wolnostojącym murem ze strzelnicami. Wjazdu poprowadzonego po mostku nad fosą broniła kaponiera szyjowa, uformowana poprzez odpowiednio powyłamywany na zewnątrz odcinek muru. Koszary były budynkiem dwukondygnacyjnym, z tym że tylko kondygnacja dolna posiadała bomboodporny, sklepiony strop. Nad kondygnacją górną był tylko lekki strop drewniany. W razie wojny najprawdopodobniej miał być rozebrany, a górna kondygnacja fortu zlikwidowana, której miejsce zajęłaby obsypka ziemna, służąca zwiększeniu odporności stropu dolnej kondygnacji na odstrzał. W kaponierze znajdował się most wysuwany na rolkach, przerzucony ponad fosą wewnętrzną zajmującą dziedziniec wewnętrzny kaponiery (jego poziom znajdował się na poziomie dna fosy fortu). Pierwotne uzbrojenie i obsada fortu nie są znane. Uzbrojenie było zapewne zbliżone do stosowanego w szańcach FS, z tym że obok dział polowych wykorzystywano tutaj także działa na stacjonarnych lawetach fortecznych. Obsada musiała liczyć kilkuset żołnierzy. Uzbrojenie według planu mobilizacyjnego z 1914 roku, kiedy to fort pełnił już głównie funkcje koszarowe a jego funkcje bojowe były znacznie zredukowane, stanowiły dwie armaty wzoru M.75/96 kalibru 9 cm oraz dwa moździerze wzoru M. 80, kalibru 15 cm. Załogę wojenną miało wówczas stanowić 2 oficerów artylerii i 55 artylerzystów oraz pluton piechoty (1 oficer i 56 żołnierzy) - razem 114 ludzi.
Uzbrojenie w roku 1914:
2x9 cm M.75/96
2x15 cm M.80
Artyleria: 2 oficerów + 55 szeregowych
Piechota: 1 oficer + 56 szeregowych
Dalsze losy:
W latach 1934-1937 podczas badań archeologicznych na kopcu Krakusa zniwelowano umocnienia fortu. Sam obiekt został zburzony w 1954, w celu odzysku cegieł. Do dzisiejszych czasów przetrwała jedynie droga dojazdowa, zarys wałów, a pod ziemią znajdują się relikty zawalonych piwnic. W latach 2014-15 miasto przeprowadziło prace porządkowe wokół kopca podczas których odnowiono drogę dojazdową, słupki forteczne, oraz nieudolnie odtworzono dawne basteje pełniące rolę kaponier.
Stan zachowania obiektu: zachowany reliktowo
Materiały:
Zdjęcia:
Źródło:
Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 27 Łagiewniki - mapa twierdzy
"Podbrzusze twierdzy. Wojskowość austriacka i austro-węgierska na terenie Podgórza i okolic w latach 1850-1918" M.J. Mikulski - informacje
"Warownie i zieleń Twierdzy Kraków" - J. Bogdanowski" - informacje/szkic
Źródła internetowe (grupa Twierdza Kraków) - plany
Narodowe Archiwum Cyfrowe - zdjęcia archiwalne
Muzeum archeologiczne w Krakowie - zdjęcie archiwalne
K. Wielgus - szkic
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy