Wawel - Cytadela Twierdzy
Opis:
Informacje:
Wawel był prawdopodobnie pierwszym ufortyfikowanym przez austriaków obiektem w Krakowie. Pierwsze prace miały miejsce zapewne zaraz po zajęciu miasta w 1846 roku. Cytadela na Wawelu określana mianem 'Castell' uzupełniała rdzeń, czyli główny obwód obronny miasta. Co ciekawe od zachodniej strony, zamku nadal miał bronić front kleszczowych fortyfikacji z lat 1791-93, zbudowany z myślą o wojnie z Austrią dla odzyskania Galicji. Miał on za zadanie strzec nie tylko bezpośredniego dostępu do zamku, ale i podejścia do miasta od strony południowo-zachodniej, czyli z rejonu Dębnik i Ludwinowa. Forty Kościuszko i Krakus dzieli bowiem odległość 4,5 kilometra w linii prostej, a wzgórze zamkowe jest tylko nieznacznie względem niej cofnięte. Wawel stanowił więc nie tylko śródszaniec twierdzy, ale bronił też nadmiernie rozciągniętego międzypola obu wymienionych fortów. Osłonę jego nieco przestarzałych już wówczas kleszczowych fortyfikacji przed bezpośrednim atakiem zapewniała Wisła. Dopełnieniem umocnień zamkowego wzgórza były odcinki murów flankowanych z dwoma potężnymi kaponierami od strony północnej przy ul. Podzamcze. Dostosowano je wyłącznie do obrony bliskiej. Dodatkowe stanowiska działowe umieszczono naprzeciw wylotu ul. Kanoniczej i placu św. Idziego. Ich rolą była bezpośrednia obrona podejść do zamku na tych dwóch najbardziej prawdopodobnych kierunkach ataku od strony miasta. W celu lepszej komunikacji Austriacy zbudowali trzy nowe bramy, natomiast starą przy baszcie Sandomierskiej przebudowano. Zabudowania Wawelu stanowiły także największy wówczas zespół koszarowy twierdzy. Na koszary zajęty został nie tylko sam zamek królewski, ale także obiekty seminarium duchownego. Było to podyktowane głównie względami praktycznymi: zabudowania zamkowe były największym kompleksem budowli w mieście, stanowiły własność rządową, poza tym pełniły już wcześniej rolę austriackich koszar podczas okupacji Wolnego Miasta w latach 1836-41, a w latach 1841-46 ich część służyła jako koszary krakowskiej milicji. W 1854 roku w związku ze wzrostem liczebności załogi na obrzeżu zewnętrznego dziedzińca wybudowano dodatkowy dwuskrzydłowy gmach mieszczący koszary i szpital garnizonowy. Był to pierwszy w krakowskiej twierdzy obiekt koszarowy zaprojektowany i zbudowany specjalnie w tym celu. Wcześniej problem zakwaterowania garnizonu rozwiązywano głównie poprzez rekwizycję rozmaitych istniejących budynków, adaptowanych następnie dla potrzeb wojska. W 1905 cesarz Franciszek Józef I wyraził zgodę na opuszczenie Wawelu przez wojsko austriackie, pod warunkiem wykupienia zamku. Z zebranych przez ludność polską składek sfinansowano Austriakom utratę szpitali wojskowych i z wielkim entuzjazmem rozpoczęto prace konserwatorskie. Ofiarodawców upamiętniano cegiełkami umieszczonymi w północnym murze, przy wjeździe na zamek. Usuwanie wojsk z Wawelu zakończyło się w 1911 roku.
Dalsze losy:
Z początkiem XX wieku podjęto monumentalny program odnowy Wawelu, zmierzający do przywrócenia mu dawnej świetności, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przekształcono go w muzeum. W międzyczasie podczas II wojny światowej Wawel był siedzibą generalnego gubernatora Hansa Franka. Ukradziono wówczas wiele cennych zabytków, które do dziś nie wróciły do Polski. 18 stycznia 1945 opuszczony przez Niemców Wawel został zabezpieczony przez strażaków i jednocześnie żołnierzy AK.
Stan zachowania obiektu: zachowany
Materiały:
Zdjęcia:
Źródło:
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 21 Krakau - mapa twierdzy
"Podbrzusze twierdzy. Wojskowość austriacka i austro-węgierska na terenie Podgórza i okolic w latach 1850-1918" M.J. Mikulski - informacje
"Tom 1 Seria II Atlas Twierdzy Kraków - Zabytki fortyfikacji Twierdzy Kraków" - informacje
"Wawel obronny" Z.Pianowski - informacje/plan
Narodowe Archiwum Cyfrowe - zdjęcie archiwalne
Źródła internetowe (grupa Twierdza Kraków) - plan/zdjęcie archiwalne
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy