Bastion IVa Luneta Warszawska
Opis:
Informacje:
Bastion IVa Luneta Warszawska powstał w latach 1850-56 jako fort reditowy o numerze 12. Początkowo wysunięty jako typowa luneta poza linię fortyfikacji rdzenia, bronił wtedy dalekiego przedpola. Narys pięcioboku otoczonego fosą z dwiema podwójnymi kaponierami barkoczołowymi ('kocie uszy') i osiową kaponierą szyjową zastosowany w krakowskich lunetach stał się typowy dla austriackich rozwiązań fortów reditowych. Fort posiada charakterystyczny dla pierwszych obiektów twierdzy mediewalny sposób kształtowania masywów kubatur. Jest to szczególnie widoczne w szyjowym spiętrzeniu symetrycznych elementów redity, kawalier, windy działowej i kaponiery obrony zapola. Podobnie, bogate opracowanie architektoniczne posiadają bramy wjazdowe, z nadwieszonymi galeriami chroniącymi wrota. Strzelnice artyleryjskie redity, kaponier i dziedzińca obwodowego otaczają starannie wyprofilowane 'opaski'. Luneta po ukończeniu prac budowlanych w 1856 roku stała się najsilniejszym elementem północnego frontu zrealizowanego w międzyczasie półstałego obozu warownego, opartego na standardowych szańcach FS. Wraz z realizacją w latach 60-tych projektowanego równocześnie rdzenia twierdzy, luneta i pozostałe forty pierwszego obszaru warownego przejęły role dzieł zewnętrznych. Rozwój wewnętrznej infrastruktury twierdzy (m.in zespół koszar artylerii) oraz rozwój przestrzenny cmentarza Rakowickiego, spowodował niwelację bastionu IV w 1855 roku i włączenie Lunety Warszawskiej w ciąg obwałowań rdzenia. Wiązało się to ze zmianą numeracji fortu 12 na bastion IVa. Zadaniem obiektu było pilnowanie podejść od traktu Warszawskiego. Kolejnymi modernizacjami było wprowadzenie w 1888 roku poprzecznic, nowych ramp wjazdowych i liczne przeróbki (zamurowania strzelnic i wschodniej bramy, likwidacja windy szyjowej). Rozwój miasta, terenów składów wojskowych i kolejowych w sąsiedztwie lunety ograniczał stopniowo jej znaczenie obronne. Od końca lat 70-tych podkreślił to dodatkowo kryzys koncepcyjny i materiałowy fortyfikacji skonfrontowanej z nowymi środkami ataku. Właśnie te czynniki wpłynęły na zadaszenie (pierwsze w latach 90-tych i następne w 1901 i 1914 roku) kaponier i tarasu artyleryjskiego redity, a także urządzenie w sąsiedztwie placu ćwiczeń. Pomimo ulokowania funkcji magazynowych, po splantowaniu obwałowań dawnego, przestarzałego rdzenia w 1907 roku, luneta obok innych fortów reditowych stała się obiektem głównym tego odcinka, chroniącym bramy i rogatki warszawskiej. Jej nowym, ważnym zadaniem była ochrona stacji i spedycji towarowej założonej na zachód od fortu. W latach 1907-08 otrzymała dodatkowo nowoczesny, betonowy tradytor dobudowany na lewym barku fortu. Był podobny konstrukcyjnie do tradytora fortu 7 Zarzeką i wyposażony w dwa działa kazamatowe 9cm modelu M.75. W okresie mobilizacji wojennej w 1914 roku lunetę włączono w ciąg sieci zasiekowych nowego rdzenia i przygotowano do obrony.
Uzbrojenie w roku 1914:
5x12 cm M.61 na wałach, do walki dalekiej
8x9 cm M.75 kazamatowe w kaponierach
2x9 cm M.75 kazamatowe w tradytorze
Artyleria: 2 oficerów + 112 szeregowych
Piechota: 2 oficerów + 125 szeregowych
Pionierzy: 1 oficer + 6 szeregowych
Dalsze losy:
W 1919 roku fort przejęła dyrekcja mienia wojskowego i wykorzystywała go na cele magazynowe. W okresie okupacji niemieckiej mieściło się tu więzienie gestapo, a następnie do 1950 roku UB. Na wewnętrznych ścianach pomieszczeń redity zachowało się do naszych czasów wiele napisów po dawnych więźniach. W późniejszych okresie, po zabudowaniu przedpola fortu, pełnił on funkcje magazynu MSW. Od 1993 roku mieścił lokalne firmy handlowe. Obecnie w dawnym bastionie znajduje się hostel, a miasto planuje urządzenia w nim muzeum. Luneta Warszawska zachowana jest w dobrym stanie wraz z wieloma cennymi elementami detalu: kamieniarki, bram, drewniano-blaszanych okiennic, a także późniejszych przeróbek.
Stan zachowania obiektu: zachowany
Materiały:
Zdjęcia:
Źródło:
Wykaz fortów (1919) - informacje
Mapa rozbudowy twierdzy 1914-1915 - informacje
Festungs-Umgebungsplan von Krakau blatt 15 Witkowice - mapa twierdzy
"Forteca nr 12 - spis obiektów kubaturowych Twierdzy Kraków" M. Chłopek - informacje
"Tom 11 Seria I Atlas Twierdzy Kraków - Bastion IVa (Fort 12) Luneta Warszawska" - informacje
"Warownie i zieleń Twierdzy Kraków" - J. Bogdanowski - informacje/szkic
"Blog Fortyfikacja Walcząca" P. Leonowicz - informacje/plan
Źródła internetowe (grupa Twierdza Kraków) - zdjęcia archiwalne
Narodowe Archiwum Cyfrowe - zdjęcia archiwalne
Open Street Map/ Urząd Miasta Krakowa/ Geoportal - mapy